De crisis in de zorg duurzaam bekeken
Naar aanleiding van de publicatie van het rapport van het Centraal Planbureau Toekomst voor de Zorg, is het debat over de almaar stijgende zorgkosten in Nederland weer opgelaaid. Dit debat zou niet alleen over financiering en moeten gaan, maar zou het functioneren van de zorgsector op een fundamentele manier ter discussie moeten stellen.
De stijging van de zorgkosten is een duurzaamheidsvraagstuk in de letterlijke zin van het woord, omdat het stelsel op den duur niet te handhaven is. Deze situatie vraagt om grondige systeemverandering. De zorgsector zou ideeën moeten lenen bij andere sectoren die met duurzaamheidsproblemen kampen. Immers, om Einstein te citeren: “We kunnen de problemen die we hebben gecreëerd niet oplossen met dezelfde lijn van denken die we gebruikten om ze te creëren”. Analyses en oplossingen van buiten de sector zijn daarom cruciaal.
Net als andere duurzaamheidsvraagstukken staan de problemen in de zorg niet op zich zelf. Ze zijn een product van onze maatschappij. Het dominante materialisme in onze samenleving vertaalt zich in de medische sector naar een te eenzijdige en gefragmenteerde focus op het lichaam of zelfs het orgaan dat niet goed functioneert. Op het eerste gezicht lijkt hier niets mis mee. Het lichaam is immers ziek. “Dokter, repareer het!”. In breder perspectief is dit een vorm van tunnelvisie. We gaan voorbij aan een gegeven dat tot niet zo lang geleden voor medici in bijna alle culturen vanzelfsprekend was: de innige verbinding tussen lichaam en geest.
Mensen die geestelijk beter in balans zijn, leven meestal gezonder. In Nederland moet je helaas eerst ziek zijn om überhaupt bij een dokter of psycholoog te mogen komen. In de milieukunde wordt deze benadering “end of pipe technology” genoemd. Het probleem wordt achteraf opgelost. De gevolgen van deze werkwijze zijn direct in de statistieken terug te zien. De levensverwachting stijgt dankzij de verbeterde curatieve zorg. Het aantal jaren dat mensen zonder chronische ziekte leven, daalt door falende preventie. Beide trends leiden tot een sterke stijging van het aantal chronisch zieken en daarmee de kosten van de zorg. Aan het daadwerkelijk ziek worden gaan jaren vooraf, waarop mensen niet optimaal en fris functioneren, met een fors productiviteitsverlies als gevolg.
Voorkomen is beter dan genezen. Het is daarom verbazingwekkend dat de zorgsector vrijwel exclusief wordt afgerekend op één resultaatgebied: curatieve productie. Beter is te streven naar meervoudige waarde creatie dus zowel naar curatieve efficiëntie als naar preventie.
Duurzame ontwikkeling is een proces van leren in de praktijk en experimenteren. Het identificeren van “best practices” krijgt daarom veel aandacht. “Best practices” die een antwoord bieden op het gebrek aan effectieve preventie en het negeren van de verbinding tussen lichaam en geest zijn te vinden in de traditionele Aziatische gezondheidszorg. Lichaam, geest en ziel worden als een eenheid beschouwd en doctoren werden beloond bij het uitblijven van ziektegevallen. De Nederlandse samenleving stelt zich voorzichtig open voor dit soort benaderingen. Grootschaliger toepassing van Aziatische methoden in Nederland biedt mogelijk interessante kansen voor kostenbesparingen.
Ook in de VS wordt veel ervaring opgedaan met preventieve geneeskunde. Amerikaanse gezondheidskundigen zijn over preventie veel stelliger dan ons RIVM: 75% van de ziektelast is volgens hun te voorkomen. Het gaat hier om welvaartsziekten als hart en vaatziekten, kanker en obesitas type 2. In Salt Lake County is geëxperimenteerd met een ambitieus integraal programma voor preventieve zorg. De besparingen van zorgkosten bedroegen ruim drie maal het geïnvesteerde bedrag. Uit Amerikaans literatuuronderzoek blijkt dat de besparingen als gevolg van minder verzuimde werkdagen maar liefst 15 maal het geïnvesteerde bedrag aan preventiekosten kunnen opleveren. Aan de slag dus met experimenten.
Een belangrijk instrument voor maatschappelijk verantwoord ondernemen is het organiseren van stakeholderdialogen. Deze helpen problemen te identificeren, oplossingen te vinden en het draagvlak te creëren voor hun implementatie. Een dialoog met een grote diversiteit aan deelnemers, ook van buiten de sector, biedt de beste kansen op creatieve uitkomsten. Het bedrijfsleven zou bijvoorbeeld moeten deelnemen aan de stakeholderdialoog over de zorg, omdat het direct profiteert van verminderd verzuim. Tevens dienen deelnemers te worden uitgenodigd, die een mensbeeld huldigen met een belangrijke geestelijke component, zoals bijvoorbeeld een dominee, een boeddhist en een taoïst. Hiermee wordt de eerder beschreven materialistische tunnelvisie voorkomen en kan ook het vraagstuk van het al dan niet inzetten van levensverlengende behandeling in de laatste levensfase op een zinvolle wijze worden besproken.
De zorgsector en de samenleving staan nu voor een keuze. Doorgaan op de ingeslagen weg of besluiten de uitdaging aan te gaan van een systeemverandering die leidt tot een gezondere sector en een gezondere samenleving. Keuze voor systeemverandering betekent fundamentele vragen durven te stellen, luiken te openen naar andere gezondheidssystemen, de dialoog aan te gaan met andere belanghebbenden en durven te leren door te experimenteren. In deze tijd van verandering zijn velen de zorgsector voorgegaan en weinigen hebben spijt van deze keuze.